Odpowiednia dieta w chorobie Hashimoto odgrywa bardzo ważną rolę. Nie zastąpi ona stosowania leków, jednak wspomoże cały proces leczenia oraz przyczyni się do poprawy funkcjonowania organizmu. Dzięki prawidłowo zbilansowanej diecie istnieje możliwość spowolnienia procesu zapalnego w organizmie oraz zmniejszenia ryzyka rozwijających się chorób i zaburzeń współistniejących.
Hashimoto czyli przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy to choroba o podłożu autoimmunologicznym, wywołana przez własne przeciwciała, w której dochodzi do powstawania niebolesnego zapalenia w tarczycy, powoli niszczącego tarczycę i prowadzącego do zmniejszenia produkcji hormonów. Wśród pacjentów z niedoczynnością tarczycy coraz częściej obserwuje się autoimmunologiczne podłoże zapalenia, czyli właśnie chorobę Hashimoto.
Tarczyca to gruczoł dokrewny produkujący hormony tyroksynę T4 i trójjodotyroninę T3. Oba hormony wpływają na metabolizm węglowodanów, odgrywają również istotną rolę w pobudzaniu mięśnia sercowego, pracy układu nerwowego i mózgu. Tarczyca jest odpowiedzialna za około 30% spoczynkowej przemiany materii, dlatego niedobór hormonów tarczycy może doprowadzić do spowolnienia procesów metabolicznych. Czynność tarczycy jest kontrolowana przez przysadkę mózgową, która uwalnia hormon tyreotropowy (TSH) pobudzający tarczycę do produkcji T3 i T4. Czynność tarczycy i przysadki pozostają w ścisłej zależności: podwyższone stężenie hormonów tarczycy powoduje zmniejszenie uwalniania TSH przez przysadkę, a niedobór hormonów stymuluje produkcję TSH.
Do głównych objawów choroby Hashimoto należą: senność i zmęczenie, problemy z koncentracją, wypadanie włosów, sucha skóra, przyrost masy ciała, zaparcia czy depresja.
Dieta w chorobie Hashimoto
Dieta powinna być oparta na zasadach racjonalnego odżywiania, powinna uwzględniać podaż pełnowartościowego białka, węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega 3, które wskazują działanie przeciwzapalne. Należy zadbać o dostarczenie niezbędnych składników do prawidłowej pracy tarczycy takich jak jod, żelazo, selen, cynk. Należy zadbać również o odpowiednią podaż witaminy D oraz B12, ze względu na częste współwystępowania anemii złośliwej.
Podaż kalorii powinna być dostosowana indywidualnie do każdej osoby z uwzględnieniem płci, wieku, stanu fizjologicznego, chorób współistniejących oraz aktywności fizycznej. Warto podkreślić, że należy się wystrzegać zbyt dużych restrykcji kalorycznych, mogą one bowiem powodować wzrost stężenia TSH oraz zmniejszyć tempo metabolizmu.
Zalecane jest przyjmowanie 4–5 posiłków dziennie. Pierwszy posiłek powinien być spożyty do dwóch godzin od przebudzenia, ostatni 2–3 godziny przed snem. Zalecane techniki przyrządzania posiłków to gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszenie bez wcześniejszego obsmażania, pieczenie oraz smażenie na niewielkiej ilości tłuszczu.
Białko
Białko uczestniczy jako substrat w syntezie hormonów tarczycy. Podaż białka osób cierpiących na chorobę Hashimoto powinna być większa niż u zdrowych osób (nawet do 25% całodziennego zapotrzebowania energetycznego). Źródłem białka powinny być zarówno produkty pochodzenia roślinnego (np. soczewica, ciecierzyca), jak i zwierzęcego (chude mięso, ryby morskie, jaja). Odpowiednio wysokie spożycie białka pełnowartościowego powstrzymuje wypadanie włosów, które często towarzyszy chorobom tarczycy.
Węglowodany
Węglowodany powinny być wybierane w postaci produktów zbożowych z pełnego przemiału (kasze, makarony, pieczywo). Mają one niższy indeks glikemiczny, są bogatsze w błonnik, witaminy z grupy B, żelazo, cynk, magnez niż ich oczyszczone odpowiedniki. Niski indeks glikemiczny produktów spożywczych jest istotny dla chorujących na niedoczynność tarczycy, ponieważ osoby te często zmagają się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej. Węglowodany o niskim indeksie glikemicznym, normalizują stężenia glukozy we krwi po posiłku i zmniejszają poposiłkową hiperinsulinomię.
Ograniczeniu powinny podlegać produkty będące źródłem cukrów prostych (np. słodycze, ciastka, batony, wysokosłodzone dżemy, owoce kandyzowane, słodkie napoje, soki owocowe) potęgujące wzrost ryzyka rozwoju otyłości, cukrzycy i innych chorób, w tym nowotworów. Trzeba pamiętać, że u osób cierpiących na chorobę Hashimoto ryzyko rozwoju cukrzycy jest większe niż w populacji osób bez chorób tarczycy.
Tłuszcze
Osoby z chorobą Hashimoto powinny zwrócić szczególną uwagę nie tylko na ilość (nie powinna przekraczać 30% całodziennego zapotrzebowania energetycznego ), ale również na jakość spożywanych tłuszczów. Wskazane jest zwiększenie podaży kwasów tłuszczowych omega 3, które wskazują działanie przeciwzapalne.
Należy ograniczyć podaż kwasów tłuszczowych nasyconych i wielonienasycownych typu trans na rzecz zwiększenia kwasów tłuszczowych nienasyconych (oleje roślinne jak oliwa z oliwek, olej lniany, rzepakowy, orzechy, pestki, awokado, ryby). Podstawą powinny być produkty będące źródłem długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych mega-3. Stymulują one przemianę T4 do T3 w wątrobie. Poprawiają wrażliwość tkanek na działanie hormonów tarczycy, zmniejszają syntezę mediatorów reakcji zapalnych oraz pobudzają syntezę cytokin o właściwościach przeciwzapalnych.
Głównym źródłem kwasów omega-3 w diecie powinny być ryby morskie tj. łosoś, śledzie, makrela, a także w mniejszych ilościach olej lniany, oliwa z oliwek czy olej rzepakowy.
Należy wystrzegać się niskotłuszczowych diet, które mogą powodować zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego i niewystarczające wchłanianie, zwłaszcza witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E i K).
Błonnik pokarmowy
Odpowiednia podaż błonnika w diecie, zgodna z aktualnymi normami żywienia (min. 25 g/dzień), może złagodzić pojawiające się zaparcia będące efektem zwolnionej motoryki jelit. Oprócz tego błonnik wiąże związki toksyczne w jelitach, zapobiegając ich wchłonięciu, a także zwiększa uczucie sytości, ponadto powoduje zmniejszenie stężenia glukozy i cholesterolu w surowicy krwi. Należy jednak pamiętać, że nadmiar błonnika w diecie może upośledzać przyswajanie składników mineralnych np. wapnia
Szczególnie polecane są pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy i siemię lniane. Dobrym źródłem błonnika pokarmowego są również warzywa i owoce, które dodatkowo dostarczają witamin, składników mineralnych oraz przeciwutleniaczy. Warzywa powinny być podstawą każdego posiłku.
W przypadku chorób tarczycy szczególną uwagę należy zwrócić na takie składniki odżywcze jak:
Jod
Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy. Niedobór jodu prowadzi do obniżenia stężenia T3 i T4, wzrostu poziomu TSH, powiększenia gruczołu tarczycowego i powstawania wola. Niedobów powoduje także deficyty innych składników tj. żelazo, witamina A i selen. Do prawidłowego funkcjonowania tarczycy niezbędna jest 150 mcg jodu dziennie. Nadmiar jodu może nasilać odpowiedź zapalną układu odpornościowego skierowaną przeciwko własnym antygenom tarczycy. Nie należy więc rutynowo stosować suplementacji jodem, jego nadmiar w organizmie może prowadzić do efektu Wolffa-Chaikoffa związanego z hamowaniem syntezy hormonów tarczycy.
Źródła jodu: owoce morza i ryby (w szczególności dorsz i mintaj), wody mineralne, otręby, sól jodowana (5g soli jodowanej dostarcza 115ug jodu).
Selen
Selen jest składnikiem enzymu dejodynazy, który uczestniczy w przemianie tyroksyny do trójjodotyroniny (T3). W przypadku niedoborów tego składnika dochodzi do zmniejszenia wytwarzania T3, zmniejszenia przyswajalności jodu oraz oksydacyjnego uszkodzenia tarczycy. Ponadto selen uczestniczy w budowie peroksydazy glutationowej-enzymu, który wykazuje silne właściwościami antyoksydacyjnymi, chroniącymi gruczoł tarczycowy przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu.
Źródła selenu: ryby (zwłaszcza dorsz, makrela, halibut), owoce morza, jaja, orzechy (szczególnie brazylijskie), strączki, czosnek, grzyby, mięso i produkty mięsne, produkty zbożowe pełnoziarniste.
Cynk
Cynk uczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu układu immunologicznego oraz wykazuje właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Wartości przeciwciał przeciwtarczycowych (a-TPO i a-TG) wzrastają w sytuacji, gdy obniża się stężenie cynku w surowicy krwi. Ponadto, niewystarczająca ilość cynku w organizmie powoduje obniżenie tempa metabolizmu hormonów.
Źródła cynku: sery podpuszczkowe, jaja, produkty zbożowe pełnoziarniste, zarodki pszenne, pestki dyni, nasiona lnu, mięso, czosnek, cebula.
Żelazo
Żelazo jest składnikiem tarczycowej peroksydazy jodującej, odpowiadającej za aktywację przemian tyreoglobuliny do tyroksyny oraz T3. Niedobór żelaza w organizmie może prowadzić do obniżenia stężenia T3 i wzrostu poziomu TSH.
Źródła żelaza: czerwone mięso, pestki dyni nasiona lnu, pełnoziarniste produkty zbożowe, otręby pszenne, mak, sezam, pistacje, żółtka jaj, mak, ryby, natka pietruszki.
Witamina B12
Niedokrwistość wynikająca z niedoboru witaminy B12 jest chorobą o podłożu autoimmunologicznym i często towarzyszy chorobie Hashimoto. Należy więc zwrócić uwagę na jej podaż w diecie i kontrolnie monitorować jej stężenie w organizmie.
Źródła witaminy B12: produkty zwierzęce jak mięso, ryby, jaja
Witamina D
Witamina D jest składnikiem odpowiadającym za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy. Odgrywa istotną rolę w etiopatogenezie chorób tarczycy o podłożu autoimmunologicznym. Witamina D charakteryzuje się właściwościami immunomodulującymi, zmniejsza wytwarzanie cytokin prozapalnych, stymuluje produkcję cytokin przeciwzapalnych, wpływa na regulację proliferacji i różnicowanie komórek układu odpornościowego. Im większy jest niedobór witaminy D, tym większe jest stężenie TSH. Niedobór witaminy D u osób z chorobą Hashimoto może być również przyczyną zaburzonej jelitowej absorpcji wapnia.
Źródła witaminy D: ryby i oleje, w mniejszych ilościach w produktach mlecznych i mięsie. Jej niedobór obserwuje się u 80% osób z chorobą Hashimoto, dlatego zalecana jest suplementacja tej witaminy.
Witaminy antyoksydacyjne
Dieta osób z chorobą Hashimoto powinna pokrywać zapotrzebowanie na witaminy antyoksydacyjne (witaminy A,C,E), które przeciwdziałają wolnym rodnikom i łagodzą stres oksydacyjny, który jest czynnikiem niszczącym komórki tkanki tarczycowej.
Źródła witamin antyoksydacyjnych: czerwone i pomarańczowe, a także ciemnozielone warzywa, jak: marchewka, papryka, pietruszka, dynia, brokuły, pomidory, szpinak, pomarańcze, brzoskwinie, wiśnie.
Eliminacja produktów wolotwórczych (goitrogennych)
Produkty wolotwórcze – wiążąc się z jodem zaburzają jego wbudowywanie do cząsteczek hormonów gruczołu tarczycowego. Goitrogeny znajdują się w takich produktach jak: kapusta, brukselka, kalafior, brokuł, jarmuż, kalarepa, rośliny strączkowe, w tym głównie soja, rzepa i brukiew, orzeszki ziemne i gorczyca.
Obróbka termiczna (gotowanie w dużej ilości wody bez przykrycia) powoduje inaktywację tych substancji o ok. 30%, dlatego przy odpowiedniej realizacji zapotrzebowania na jod i selen dozwolone jest umiarkowane spożycie tych produktów. Całkowite eliminowanie tych produktów z diety nie jest zalecane, ponieważ dostarczają one także innych niezmiernie ważnych substancji odżywczych, jak witamin i składników mineralnych.
Dieta bezglutenowa i bezlaktozowa a Hashimoto
Wśród pacjentów z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy należy rozważyć diagnostykę w kierunku celiakii, a w przypadku jej potwierdzenia należy wprowadzić dietę bezglutenową. Natomiast wśród pacjentów z rozpoznaną nietolerancją laktozy, korzyści może przynieść zastosowanie diety bezlaktozowej. Nie ma jednak wystarczających dowodów naukowych skłaniających do rutynowego stosowania diet eliminacyjnych u osób z chorobą Hashimoto.
Uwaga na interakcje leków z żywnością
Niektóre pokarmy i składniki pokarmowe mogą wchodzić w reakcje z lekami stosowanymi w niedoczynności tarczycy, upośledzając i obniżając ich wchłanianie. Wśród nich można wymienić nadmiar błonnika pokarmowego, soję, kawę i sok grejpfrutowy. Aby zwiększyć wchłanianie leku zalecane jest przyjmowanie go z samego rana, najlepiej ok. 1h przed posiłkiem. Lek należy popić szklanką wody o niskiej zawartości składników mineralnych, zwłaszcza wapnia.
Nie trzeba całkowicie eliminować produktów sojowych. Aby być pewnym, że soja nie będzie wchodzić w interakcję z lekiem soję należy spożyć na minimum 4 godziny po przyjęciu leku.
Żródła:
K.Pastusiak, J. Michałowska, P.Bogdański. Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy. Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 155-160.
E. Zakrzewska, M.Zegan, E.Michota-Katulska. Zalecenia dietetyczne w niedoczynności tarczycy przy współwystępowaniu choroby Hashimoto. Bromatologia i chemia toksykologiczna, 2015, 2, str. 117-127.
H.Stolińska, D.Wolańska. Składniki pokarmowe istotne w niedoczynności tarczycy. Żywienie człowieka i metabolizm, 2012, 39, nr 3.
A. Ratajczak, M.Moszak, M.Grzymisławski. Zalecenia żywieniowe w niedoczynności tarczycy i chorobie Hashimoto. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, 2017, 7(4), 305–311.
